Πριν μερικά χρόνια, σε μια τουριστική διαδρομή στο εξωτερικό έμεινα άναυδος μπροστά σε μια εκκλησία. Η πύλη της μου θύμιζε ξεκάθαρα αιδοίο. Οι πτυχώσεις έμοιαζαν με χείλη, εξωτερικά και εσωτερικά, που οδηγούσαν στην σκοτεινή είσοδο στο βάθος.Σκέφτηκα ότι έχει τη λογική του: η εκκλησία είναι το υπέρτατο μέρος ηρεμίας και ασφάλειας από τον εξωτερικό κόσμο - και τι μπορεί να παραπέμπει περισσότερο σε ηρεμία και ασφάλεια, παρά ο χρόνος πριν γεννηθούμε; Έτσι κι αλλιώς, χριστιανικά αυτό παραπέμπει στον χρόνο πριν φύγουμε από τον Παράδεισο. Επίσης, η εκκλησία μάς φέρνει σε επικοινωνία με τον Δημιουργό μας. Είναι λογικό να εισερχόμαστε σε μια «μήτρα» για να επικοινωνήσουμε μαζί του.
Έκτοτε θυμάμαι να φωτογραφίζω πύλες των καθολικών εκκλησιών. Ένα δείγμα από μερικές πόλεις:
Ομολογώ ότι έπαψαν να μου θυμίζουν αιδοίο – ή μάλλον η αναφορά παρέμεινε αλλά διανθισμένη. Οι δαντέλες και τα περίτεχνα σχέδια γύρω από την είσοδο, μου φέρνουν στο μυαλό ένα απόσπασμα από το 100 Χρόνια Μοναξιάς του Μαρκές. Περιέγραφε το νυχτικό μιας θρησκόληπτης που ετοίμαζε στο μοναστήρι για την έγγαμη ζωή της: ένα λευκό ράσο που την σκέπαζε από το λαιμό μέχρι τους αστράγαλους, ενώ στο μέρος του αιδοίου είχε μια οπή με περίτεχνες δαντέλες και σχέδια. Όταν το αντίκρισε ο άντρας της σχολίασε: «δεν έχω δει πιο πρόστυχο πράγμα στη ζωή μου». Μη σας προβληματίζει η κριτική του Μαρκές και φυσικά, δεν θέλω να πω ότι οι εκκλησίες είναι χυδαίες. Γεγονός παραμένει ότι η Καθολική εκκλησία, ή κάποιο μέρος της, με αυτόν τον τρόπο έβλεπε (ή μάλλον κάλυπτε) το αιδοίο. Δεν μου φαίνεται παράξενο να το μεταφέρει, μέσω μαρμάρων και δαντελωτών πτυχώσεων, σαν είσοδο στη «μήτρα του κόσμου». Το αντίθετο, μου φαίνεται πολύ πετυχημένο σαν ιδέα και εκτέλεση.Κοιτάξτε την επόμενη φωτογραφία. Εάν δούμε την πύλη κατοπτρικά διπλασιασμένη, τα προσχήματα πέφτουν. Πιστεύετε ότι θα διέφερε πολύ το νυχτικό που περιγράφει ο Μαρκές από αυτή την εικόνα; Προσωπικά, θα ένιωθα μεγάλη ασφάλεια σαν πιστός περνώντας μια πύλη που μεταδίδει τέτοιους συνειρμούς.
Όλα αυτά δεν θα είχαν νόημα εάν πίσω της δεν βρισκόταν η «μήτρα του κόσμου». Κυριολεκτικά ο Οίκος του Δημιουργού – αλλά και συμβολικά, ένας καμπυλωτός χώρος, όπου όσο πιο βαθιά εισέρχεσαι, τόσο πιο ιερός γίνεται. Το βάθος του είναι τα άδυτα των αδύτων, το μέρος όπου εισέρχεται μόνο ο ιερέας.
Ο άνθρωπος βρίσκεται στη μήτρα αλλά όχι στο βάθος της. Κοιτάζει – επιτρέψτε μου την παρομοίωση – σαν σπερματοζωάριο την απόσταση που τον χωρίζει από τη μαγεία της ζωής (της δικής του ζωής – γιατί, γι’ αυτήν προσεύχεται). Αν καταφέρει και ‘ενωθεί’ με το θείο στο βάθος, θα αναγεννηθεί ο ίδιος. «Μπορώ να ξαναμπώ στην κοιλιά της μάνας μου;» ρώτησαν οι Απόστολοι. «Θα αναγεννηθείτε εκ των άνω» απάντησε ο Χριστός.Τι διαφορά αλήθεια, από τις εισόδους των σπιτιών μας! Γιατί και τα σπίτια είναι κάστρα – μήτρες, αν θέλετε, όπου αισθανόμαστε ασφαλείς. Αλλά δεν έχουν καμιά μεταφυσική διάσταση. Έχουν τετράγωνες θύρες, σαν τη λογική αυτού του κόσμου.
Είναι σημαδιακό ότι τα σπίτια που έχουν κάποιες καμπύλες είναι συνήθως ευγενών – ακόμα και ζωγραφισμένες, σαν υπαινιγμός διαφορετικού γενεαλογικού δένδρου.
Τα τυπικά σπίτια των φτωχών με γωνίες, συγκεκριμενοποιημένα, χωρίς ίχνος μεταφυσικότητας. Η τυπική εργατική κατοικία. Αλλά πλούσιοι και φτωχοί, συναντιούνται στο στόλισμα με λουλούδια. Άρωμα, χρώμα και φως (του εδώ και τώρα, παροδικά). Ξεχνάς και θυμάσαι ταυτόχρονα.
Και όταν σκέφτομαι τη ανασφάλεια έξω από το σπίτι, περισσότερο θυμάμαι μια εικόνα από τη Βενετία.
Ένα βήμα από το τετράγωνο κατώφλι η άβυσσος, το άγνωστο. Μόνο ο Ιησούς περπατούσε στη θάλασσα.Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε τάξη με γεωμετρικά σχήματα στα σπίτια μας, σαν να θέλουμε να υπνωτίσουμε το χάος.
Η πειθαρχεία της αρχιτεκτονικής: αν τα κυκλικά σχήματα παραπέμπουν στο θείο, ο τετραγωνισμός τους μοιάζει με επιθυμία να το αναπαράγουμε στα ανθρώπινα μέτρα. Κι από παλιά, ο τετραγωνισμός του κύκλου ήταν άλυτη εξίσωση.Τελικά τι μένει;
Εξίσου θρησκευτικές εικόνες με τη Σταύρωση. Η Πύλη των Τιτάνων σε προσωπική κλίμακα. Αμέτρητες – βασιλικές και καθημερινές - τούβλινες Πιετά.
Γι’ αυτό και προτιμώ τα άλλα παράθυρα – τα στολισμένα με λουλούδια, κι ιδίως αυτά που μιλάνε για γιορτές, για φαγητό, για όνειρα του εδώ και τώρα, που παραπέμπουν σε συνέχεια.
Κάποια στιγμή επιστρέφω στη θρησκευτική ‘μήτρα του κόσμου’, στις εκκλησίες. Όχι σαν πιστός – αλλά πραγματικά μαγεμένος. Με συγκινεί να κοιτώ την επιθυμία του θείου στους άλλους, θαυμάζω την πίστη τους. Με μαγεύει η προσήλωσή τους, η αναζήτηση του Ανώτερου. Και θαυμάζω ό,τι κατασκεύασαν για να συμβολίσουν και να δώσουν έκφραση σ’ αυτήν την αναζήτηση – όπως τις πύλες-αιδοία έξω από τις εκκλησίες. Νιώθω, αν θέλετε, τους πιστούς περισσότερο ‘ανθρώπους’ από εμένα. Δεν μπορώ να ρίξω άγκυρα παρά μέσα μου.
Όντας άπιστος, νιώθω σαν ηδονοβλεψίας αυτής τους της πίστης. Και τους κοιτώ από το παράθυρο.
Μόνη φωτογραφία που δανείστηκα (κι επεξεργάστηκα) η Πύλη των Τιτάνων στις Μυκήνες από εδώ.
