Μαΐου 09, 2009

Ο κος Holzstich κι οι γκαβούρες του

Τον θεωρούσα καλλιτέχνη του 19ου αιώνα με τεράστια παραγωγή. Τόσο τεράστια που παραξενεύτηκα: από χαλκογραφίες της Νάπολι μέχρι ξυλογραφίες της Σκανδιναβίας, έπεφτα συνεχώς πάνω του. Πότε προλάβαινε – και πως ταξίδεψε σε τόσα μέρη εκείνη την εποχή; Μέχρι που ανακάλυψα ότι ‘Holzstich’ στα γερμανικά σημαίνει ‘γκραβούρα’. Μ’ αυτή τη λέξη δεν τα πάω καλά γενικώς – ακόμα και μεγάλος την έλεγα ‘γκαβούρα’. Κι ήταν από τις περιπτώσεις όπου η λανθάνουσα γλώσσα είναι πιο κοντά στην αλήθεια.

Σε έναν …Holzstich του 1876 απεικονίζονται ταραχές και Οθωμανοί έξω από το Sa-tly Djami στη Θεσσαλονίκη. Έψαχνα μάταια να βρω το συγκεκριμένο τζαμί. Τελικά μάλλον η απόδοση από την αραβική γραφή έφαγε το διπλό γράμμα: λέξη Sat-ly δεν υπάρχει αλλά από μια τουρκόφωνη φίλη έμαθα ότι Saatly σημαίνει ‘ρολόι’, οπότε πρόκειται για το Τζαμί του Ρολογιού. Όσο γκαβούρα και να ήταν η εικόνα, θα φαινόταν κάποιο ρολόι αν υπήρχε.

Saatli Djami υπήρχε πάντως στη Θεσσαλονίκη. Βρισκόταν αριστερά του Διοικητηρίου (νυν Υπ. Μακεδονίας-Θράκης) και καταστράφηκε στη φωτιά του 1917. Στη φωτογραφία φαίνονται τα δύο κτίρια με το τζαμί στις φλόγες.

Το Διοικητήριο γλίτωσε (το υπερασπίστηκαν οι υπάλληλοί του) το Saalti Τζαμί όχι. Πάντως, ούτε εδώ ούτε στην επόμενη φωτογραφία (όπου διακρίνεται και το περίφημο ρολόι) μοιάζει καθόλου με την Holzstich εκδοχή του.

Πέρα από το ίδιο το κτίριο, όσα λείπουν είναι πιο αντιπροσωπευτικά. Το Διοικητήριο ήταν κτίριο-μαμούθ για την εποχή του και δέσποζε στη Θεσσαλονίκη, ενώ στην γκραβούρα απουσιάζει. Στη θέση του απεικονίζεται η θάλασσα, αν κι η περιοχή Διοικητηρίου στην πραγματικότητα απέχει 2 χιλιόμετρα από την παραλία. Το μεγάλο βουνό στο φόντο με την επίπεδη κορυφή δεν μπορεί να είναι ο Χορτιάτης, ενώ αναρωτιέται κανείς που βρέθηκαν τα υπόλοιπα βουνά (και φυσικά, που χάθηκαν σήμερα). Τέλος, η Θεσσαλονίκη του 19ου αιώνα είχε κάστρα σ’ όλη την παραλία – εδώ δεν διακρίνεται ίχνος τειχών. Πριν βρω την τοποθεσία του Saatli Τζαμί νόμιζα ότι απεικονίζονται τα δυτικά προάστια, από κάποια περίεργη προοπτική που δείχνει τα λατομεία πριν τον Γαλλικό ποταμό. Η λύση, ασφαλώς, είναι πιο προφανής: δεν απεικονίζεται κανένα Saatli Τζαμί και καμιά Θεσσαλονίκη. Η λεζάντα θα μπορούσε να αναφέρεται στη Σμύρνη κι αναταραχές Οθωμανών επειδή δεν τους άρεσε κάποιος Ραβίνος, σε γειτονιά του Βοσπόρου και καταδίωξη αντιφρονούντων ή μοιχών, ενώ η πιο πιθανή περίπτωση είναι το μέρος αυτό να μην υπάρχει.

Με τα μέτρα της τότε μαζικής επικοινωνίας, τέτοιες αυθαιρεσίες είναι φυσικές. Τα καλούπια (ξύλινα ή χάλκινα) για τις γκραβούρες δεν ήταν εύκολο να γίνουν, ούτε υπήρχαν καλλιτέχνες-ανταποκριτές παντού, ούτε μπορούσαν να πηγαίνουν στις σκηνές των ταραχών και να στήνουν καβαλέτα, ούτε υπήρχε περίπτωση οι Γερμανοί αναγνώστες του 19ου αιώνα να είχαν άποψη για το πώς είναι κάποιο Saatli Dhami σε κάποια Salonichi. Και φυσικά, οι εικόνες δεν δημοσιεύονταν όπως οι φωτογραφίες σήμερα, με υποτιθέμενο στόχο την ενημέρωση και ‘απόδειξη’ του γεγονότος (αν κι εδώ χωράει πολύ συζήτηση). Έμπαιναν για να εξάπτουν την φαντασία των αναγνωστών και να διανθίζουν το κείμενο. Κι όπως οι σύγχρονες εφημερίδες και σταθμοί έχουν χρονολογικό αρχείο με συγκεκριμένα γεγονότα, οι αντίστοιχοι εκδότες του 19ου αιώνα είχαν θεματικό αρχείο για τύπους γεγονότων. Εικόνα με Οθωμανούς και ταραχές, λεζάντα με το τάδε τζαμί, έτοιμο το άρθρο.

Δεν βρισκόμαστε ακόμα σ’ εποχή δημοσιογραφίας (ούτε καν της λεγόμενης jazz δημοσιογραφίας, που αποτέλεσε βασίλειο παραπληροφόρησης). Αναφερόμαστε σε λαϊκά αναγνώσματα. Πιο ποιοτικά, ακριβά κι εμφανίσιμα μεν, αλλά λαϊκά. Κι ενώ λείπουν οι στοιχειώδεις κανόνες δημοσιογραφίας, τηρούνται αυστηρά άλλοι κανόνες.

Ο καλλιτέχνης εδώ δημιούργησε μια ατμόσφαιρα ανατολίτικου τύπου, σεβάστηκε τους νόμους της δράσης και προοπτικής (κοιτάξτε πως τα χέρια των ατόμων στο δεξί μέρος κατευθύνουν το βλέμμα στο κέντρο) ενώ οι θεατές απεικονίζονται με υπερβολικές και θεατρινίστικες στάσεις μανιερισμού, που οδηγούν στους οπλισμένους στο κέντρο όπου η δράση κορυφώνεται. Ο δημιουργός είναι μάστορας των κλασικών κανόνων ζωγραφικής. Δημιούργησε ένα μαζικό, σχεδόν λαϊκό έργο για εικονογράφηση-πασπαρτού - όχι για επικαιρότητα ή ντοκουμέντο. Στο μυαλό μου ήρθε ο Propp που κατέγραψε στερεότυπα ρόλων που υπάρχουν σ’ όλους τους μύθους – εδώ έχουμε στερεότυπα εικόνων, σχεδόν λεξικογραφικά. Από την άλλη, οι διάφοροι …Holzstich θυμίζουν και τους χρονογράφους των παλιών βασιλιάδων με τα κολακευτικά ψέματα. Σκοπός τους είναι ν’ αφήσουν τον αναγνώστη με το στόμα ανοιχτό, να σχεδιάσουν (με λόγια ή καλέμι) υπερβολές με σκοπό τον εντυπωσιασμό. Δεν τίθεται θέμα αντικειμενικότητας – μόνο πειστικότητας. Έπεσα σε μια παρόμοια περίπτωση, όπου η ίδια γκραβούρα είχε τίτλο ‘Τάμπερε’ και δίπλα, ‘Άποψη της Φινλανδίας’. Εξαιρετικά μικρότερο πταίσμα – ίσως καλομάθαμε με τη σημερινή ακριβολογία και πληθώρα εικόνων.

Κι εδώ, θα τελειώσω λέγοντας ότι κι οι σημερινές δημοσιογραφικές εικόνες, όσο πιο καλλιτεχνικές είναι, τόσο απομακρύνονται από το είδος (genre) της δημοσιογραφίας. Ένα τζάμι λεωφορείου τρυπημένο από σφαίρα είναι εικόνα φωτορεπορτάζ για το τι προηγήθηκε - όταν μέσα από την τρύπα της σφαίρας διακρίνεται το φοβισμένο μάτι ενός Αφγανού, παύει να είναι ειδησεογραφική εικόνα. Ένας μαύρος διαδηλωτής απέναντι σε αστυνομικούς είναι φωτορεπορτάζ – όταν οι αστυνομικοί στέκονται ανέκφραστοι κι ο διαδηλωτής κινείται σαν τραγουδιστής της ραπ, είναι φωτογραφημένοι από χαμηλά και τους χωρίζει σε γκρο πλαν η διπλή γραμμή του δρόμου, είναι εικόνα έκθεσης. Η επικαιρότητα δεν έχει τέτοιου βάθους αισθητική – δεν ταιριάζει με την αντικειμενικότητα που ενδύεται. Λιτότητα και ευθύτητα είναι οι ποιότητες της δημοσιογραφικής εικόνας. Το μάτι του θεατή δεν πρέπει να παρεκτρέπεται. Τώρα αν αυτό είναι άλλοθι για γενικότερα ζητήματα ειδησεογραφίας… αυτό είναι άλλο θέμα. Ο Holzstich, πάντως, το είχε λυμένο.

___________________________________________________

- Η (μόνη) αναφορά σε Sat-ly Djami και τη συγκεκριμένη γκραβούρα εδώ. Η λεζάντα λέει: "Η είσοδος στο Sa-tly-Djami κατά τις πρόσφατες ταραχές. Άποψη με θέα της πόλης." (Der Eingang der Moschee Sa-tly-Djami während der jüngsten Unruhen. Ansicht mit Blick zur Stadt.)
- Η φωτογραφία της πυρκαγιάς του 1917 από εδώ (εξαιρετικό site)
- Η καρτ ποστάλ από εδώ
- Ακόμα μια φωτό του Saatli Djami εδώ

10 σχόλια:

KKK είπε...

Χαχα, τον έλυσες τον γρίφο και δεν ήταν εύκολο. Ωραίο πόστ!

Yannis H είπε...

:)) Ανέβηκαν οι μετοχές μου... Κομμουνιστικό Κόμμα ...Κίνας; Κούβας; Κόσμου;

:) Πιο δύσκολο αποδείχτηκε να βρω τη σωστή ορθογραφία - χωρίς την τουρκόφωνη φίλη που αναφέρω, ακόμα θα έψαχνα!

ΚΚΚ είπε...

Μπα καμία σχέση, μόνο έλλειψη φαντασίας!

Μου άρεσε ότι προ μηνός είχα να λύσω και γω παρόμοιο(;)(=σκαλίζοντας αρχαία) και μάλλον ευκολότερο γρίφο. Ξεφυλλίζοντας ένα οικογενειακό "λεύκωμα"/αρχείο, να σου ένα γράμμα για ονομαστική εορτή, από προπάππου σε μια θειά. Ελένη η θειά, στο μέτωπο εις τας ανατολάς ο παππούς, τις ευχές μου κλπ, υπογραφή: Γιάννης, 3/6/1922.

Γιατί της ευχόταν την 3η ιούνη; Οι Ελένες ως γνωστόν γιορτάζουν την 21η Μάη. Το γράμμα δεν περιείχε συγγνώμες για κάποια καθυστέρηση, ούτε ήταν η ημερμηνία παραλαβής φυσικά, αφού ή ημ/νία ήταν στο γράμμα, όχι στο φάκελο. Μήπως οι Ελένες παλιότερα γιορταζαν άλλη ημερομηνία; Ούτε αυτή είναι η σωστή απάντηση, τα εκκλησιαστικά πράγματα εξάλλου δεν αλλάζουν εύκολα, αν χρειαστεί να αλλάξει κάτι αλλάζουν οι άλλοι :Ρ(μπαίνουν φυλακή, καίγονται κλπ).



Λοιπόν η σωστή απάντηση είναι οτι υπήρξε αλλαγή ημερολογίων. Το ελλ. κράτος πέρασε στο δυτικό ημερολόγιο μόλις το 1922. Η ελλαδική εκκλησία μπήκε με ένα χρόνο καθυστέρηση, αφού κλότσησε αρχικως. Το αποτέλεσμα του παραπάνω ήταν οτι για ένα χρόνο η γιορτές ήταν μετατοπισμένες για 13 μέρες.

Παρεμπιπτόντως μπορεί να μην έχω ξανασχολιάσει(ετσι νομίζω οτυλαχιστον, σε παρακολουθώ πολυ καιρό) το μπλογκ σου είναι υπέροχο. Keep it going ;)

Yannis H είπε...

Πολύ ενδιαφέρον αυτό με τις δύο ημερομηνίες – σαν να πατάς σε δύο χρονικές βάρκες. Για ένα χρόνο, δηλαδή, θα ζούσες στο παρελθόν με σημερινή ημερομηνία ή θα ζούσες μεν στο παρών αλλά θα σκεφτόσουν σαν να ήταν 13 μέρες πριν!

Τζάμπα ταξίδι στο χρόνο έκαναν οι πρόγονοί μας – δεν συμβαίνει αυτό σε κάθε γενιά…

Για την έλλειψη φαντασίας, το παραδέχομαι – οτιδήποτε έχει ΚΚ μέσα του, έτσι κι αλλιώς, εκεί παραπέμπει. Το μόνο 3πλό Κ πάντως που ξέρω είναι η κου-κλουξ-κλαν (ελληνικά: η κου-κλουξ αερίζεται). Μακράν ημών…

Ein Steppenwolf είπε...

Η τουρκική λέξη saat προέρχεται απ' το αραβοπερσικό sāʿat και στα οθωμανικά γράφεται διατηρώντας την περσική ορθογραφία ως sin-elif-ayn-te, δηλαδή το ayn, που δεν το πρόφερε σχεδόν κανένας, γράφεται, αλλά το δεύτερο άλφα δεν γράφεται.

Η τουρκική λέξη saatli σημαίνει αυτόν που διαθέτει ρολόι, π.χ. η ωρολογιακή βόμβα λέγεται saatli bomba. Στα οθωμανικά η λέξη saatli γράφεται sin-elif-ayn-te-lam-ye.

Με την παύλα στη γραφή sa-tly αποδόθηκε προφανώς το ayn και με το y το ye.

Το Sa-tly Djami γράφεται σήμερα Saatli Cami.

Yannis H είπε...

Ein Steppenwolf , η προσφορά σου είναι ανεκτίμητη :) Saatli μηνύματα, κάνεις καιρό να πεις κάτι, αλλά όταν λες… λες! :))

Και, υποψιάζομαι γλωσσολόγο;

Ein Steppenwolf είπε...

Ο/Η Yannis H είπε...

> Και, υποψιάζομαι γλωσσολόγο;

Δυστυχώς μόνο κατά φαντασίαν...

Yannis H είπε...

Τότε η 'φαντασία' είναι πολύ ισχυρή! Αναρωτιέμαι πως τα ξέρεις όλα αυτά (και στο άλλο ποστ, με την Ιταλία και την Κων/πολη, πάλι για γλώσσα μιλούσες). Χμ... πάλι τουρκικά ήταν. Θα σ' έχω υπόψη μου, αν δεν σε πειράζει, εάν πέσω στην ανάγκη σου (πολύ πιθανό!)

Ein Steppenwolf είπε...

Ο/Η Yannis H είπε...

Θα σ' έχω υπόψη μου, αν δεν σε πειράζει, εάν πέσω στην ανάγκη σου (πολύ πιθανό!)Εννοείται.

Ανώνυμος είπε...

http://mariatweety.blogspot.com
DEITE TO A3IZEI
DIADOSTE TO
LIGO KOURAGIO AN TIS DOSUME MPOREI NA EINAI ARKETO GIA NA SINEXISEI TON AGONA TIS
FILIKA EVELINA