Μαρτίου 20, 2007

Χατζιδάκις και το Βαλς των Χαμένων Ονείρων

Κάποιοι τον αποκαλούνε ‘Μάνο’ – εγώ δεν μπορώ. Χρειάζομαι τη απόσταση του επιθέτου για να τον προσεγγίσω. Δεν είναι ‘δικός μου άνθρωπος’ κι ας μιλά στην καρδιά μου. Είναι κάποιος που ανέβηκε σε άλλο επίπεδο για να με συμπεριλάβει. Ε, αυτός ο τύπος δεν λέγεται ‘Μάνος’. Λέγεται ‘Χατζιδάκις’. Καλύτερα, κύριος Χατζιδάκις. Όσο κρατάμε τις αποστάσεις με τους εκφραστές της καρδιάς μας και τις μεγαλοφυίες της τέχνης, τόσο έχουμε γνώση και του δικού μας μέτρου. Και δεν ισοπεδώνουμε οτιδήποτε εύκολα.

Και αρχίζω να μιλώ για το τραγούδι, που με έχει εντυπωσιάσει εδώ και χρόνια, εκφράζοντας την πιο παλιά απορία: Γιατί «Βαλς των Χαμένων Ονείρων;» Ένα καρουζέλ είναι... Εξαιρετικό βέβαια – τρυφερό σε σημείο να πονάει, αφοπλιστικά όμορφο. Μια μουσική φράση ατελείωτη – και όταν λέω ‘ατελείωτη’, εννοώ χωρίς τέλος, χωρίς κατάληξη. Παραμένει ανοιχτή. Και γι αυτό επαναλαμβάνεται, ξανά και ξανά, σαν να θέλει να συμπληρωθεί και γίνεται ‘ατελείωτη’ με την άλλη σημασία. Της ατέρμονης.

Η ίδια φράση ξανά και ξανά; Μα θα ήταν βαρετή! Κι εδώ έρχεται η δεύτερη (όχι αξιολογικά) τέχνη του μουσουργού: η ενορχήστρωση. Η μελωδία ανεβαίνει, φουντώνει, εκτινάσσεται, μέχρι που πέφτει ξανά στα μαλακά των μοναχικών πλήκτρων του πιάνου. (Είναι εκπληκτικό: αν ακούσετε με προσοχή, ενώ παίζει όλη ο ορχήστρα allegro, θα ακούσετε τις συγχορδίες της κιθάρας που πριν συνόδευαν το πιάνο). Στα παραμύθια (τέτοια είναι τα καρουζέλ) δεν υπάρχει χώρος για ακριβολογία και για λογική. Εφόσον ο ‘μάγος’ θέλει να ακούγεται η ασθενική κιθάρα δίπλα σε μια βαρβάτη ορχήστρα, κανείς δεν θα του το απαγορεύσει – και κανένας δεν θα παραξενευτεί.

Αλλά και το πιάνο (αυτά τα μαγικά δάχτυλα) ακούγονται στην αρχή, και όταν το κομμάτι ξαναπροσγειώνεται στα εξ ων συνετέθη, σαν έγχορδο.

Και τι έγχορδο; Μια λατέρνα!

Ο Χατζιδάκις μάς ξεκινάει μιλώντας για «χαμένα όνειρα» από ένα δικό μας, προσωπικό σύμβολο του 'χαμένου': μια λατέρνα. (Υπάρχει και μια επανεκτέλεση αυτού του κομματιού, αγνώστων λοιπών στοιχείων, με τίτλο ‘Λατέρνα στο Στενό’, όπου το μακρινό όργανο σε πλησιάζει, παίζει δίπλα σου και σταματάει. Σαν να σου ζητάει κέρμα ο πλανόδιος οργανοπαίχτης.) Έχει κάποια πρόσθετα στοιχεία, αλλά πάντα κυριαρχεί η ίδια μονότονη και ανοιχτή μελωδία. Μια μελωδία που ποτέ δεν ‘τελειώνει’ - πάντα κάτι χρωστάς. Ή σου χρωστάει.

Να είναι αυτό; Από τη μια η λατέρνα με την πατίνα του παλιού και χαμένου και από την άλλη η ανοιχτή, επαναλαμβανόμενη κι ‘ατελείωτη’ μελωδία; Αυτά είναι που δίνουν το αίσθημα του ανικανοποίητου και των ‘Χαμένων Ονείρων;’ Το πάντρεμα ενορχήστρωσης και αισθήματος θα το δικαιολογούσε: Όταν η ορχήστρα παίζει κρεσέντο το "ανικανοποίητο" γίνεται πιο ισχυρό, πιο επιβλητικό, σχεδόν επικό – και όταν όλα ησυχάζουν μοιάζεις να μην το σκέφτεσαι, ενώ αυτό σιγοκαίει μέσα σου βασανιστικά σαν τ’ απαλά πλήκτρα του πιάνου.

Το ‘καρουζέλ’ ταιριάζει πολύ μ’ αυτό το είδος - όχι μουσικής αλλά υπόκρουσης. Όλα τα καρουζέλ και οι μηχανικές μπαλαρίνες που γυρνάνε σε ένα τοπίο-μινιατούρα έχουν μια μικρή, επαναλαμβανόμενη μουσική.

Και κυριολεκτικά, το ταξίδι ενός καρουζέλ είναι ένα αδιέξοδο, αποτελείται από κύκλους που δεν σε πάνε πουθενά: είτε κάθεσαι σε ένα αλογάκι, είτε κοιτάς τη μηχανική μπαλαρίνα. Ποτέ δεν ‘φτάνεις’ – απλώς κάποια στιγμή χάνεται η μουσική. (Ναι, δεν ‘τελειώνει’, δεν ‘κλείνει’ – χάνεται.)

Ποιο παιδί θα πει ότι ένας κύκλος στο καρουζέλ ήταν τέλειος, είχε κατάληξη, έφτασε εκεί που επιθυμούσε; Ποιο παιδί θα έλεγε ότι δεν θέλει άλλο ένα γύρο;

Αυτή η παιδικότητα φαντασίας και ανικανοποίητου διαπερνά το έργο – μια αίσθηση ξένη στην τετράγωνη καθημερινότητα. Εδώ, κάθε κύκλος αποδίδεται ορχηστικά δηλώνοντας πως είναι χωρίς κατάληξη, πως εμπεριέχει το δικό του νόημα. Ίσως, και τη δική του φαντασίωση. Και όριο ζωής της κάθε φαντασίωσης, είναι ο κάθε της κύκλος. Και όλοι οι κύκλοι μαζί, στην πραγματικότητα, είναι απελπιστικά όμοιοι. Ένας μονότονος πόνος από ένα χαμένο όνειρο; Μια αλυσίδα χαμένων ονείρων που αφήνουν την ίδια γεύση; Διαλέγετε και παίρνετε. Θα έλεγα: ανάλογα με τη στιγμή.

Ηχητικά, ανεβαίνουμε σε ένα τέτοιο προσωπικό καρουζέλ καθώς ακούμε το κομμάτι. Γυρνάμε γύρω-γύρω και κάθε κύκλος (μουσικός; παιδικός;) είναι διαφορετικός. Και ίδιος. Όπως... τότε.
Αλλά ζούμε τους κύκλους και μέσα απ’ ένα βαλς, με τα κλασικά πέντε όγδοα: γιατί πρόκειται για ένα χορό ενηλίκων... Είμαστε πλέον μεγάλοι, έχουμε γευτεί το μήλο, έχουμε φύγει από τον Παράδεισο... Άσχετα αν είμαστε μαγεμένοι χάρη στους ήχους, αν νιώθουμε από τις αισθήσεις και αναμνήσεις σαν ξαναμμένα παιδιά. Και έτσι, να 'το πράγματι: Το Βαλς των Χαμένων Ονείρων. Για κάποιους μικρούς-μεγάλους.

Ενθυμούμενος τον παιδικό παράδεισο γεύεσαι ξανά τον αυτόν τον παράδεισο ή την κόλαση του μεγάλου; Κυριαρχεί το όνειρο ή το χάσιμό του; Η απάντηση δεν είναι εύκολη - ίσως και να μην υπάρχει.

Παραφράζοντας τον Ελύτη: «Από το τι είναι στο τι μπορεί να είναι, περνάς μια γέφυρα που σε πηγαίνει από τον Παράδεισο στην Κόλαση. Και το πιο παράξενο: έναν Παράδεισο που είναι φτιαγμένος με τα ίδια ακριβώς υλικά που είναι φτιαγμένη και η Κόλαση. Απλώς η αντίληψη για τη διάταξη των υλικών είναι που διαφέρει».

(Υπάρχει ακόμα ένα παρόμοιο έργο του Χατζιδάκι, το "Χορός Με τη Σκιά μου", τελευταίο έργο από το Χαμογελο της Τζοκόντα – όπου η γιορτή ανεβαίνει με παρόμοιους ρυθμούς και, που αν τους προσέξεις, θυμίζουν αρκετά Μεξικό. Αλλά αυτό είναι πιο έντεχνο, πιο ορχηστικό – χάνει σε αμεσότητα. Το Βαλς των Χαμένων Ονείρων είναι ένα τραγούδι γειτονιάς. Θα το διασκεύαζε – όπως και έκανε – ο μεταπολεμικός τεχνίτης της λατέρνας Αρμάο, για να ακούγεται στα στενά της Πλάκας. Καθώς ο κόσμος τελειώνει μια βραδιά και το φεγγάρι από πάνω τον κάνει να εύχεται κρυφά: ‘μακάρι να είχα κι άλλο’...)

________________________________

'Κατεβάστε' τα κομμάτια σαν mp3:

Λατέρνα στο στενό

Το Βαλς των Χαμένων Ονείρων


...ή ακούστε τα online:

Λατέρνα στο στενό


Το Βαλς των Χαμένων Ονείρων

17 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Εύγε για την επιλογή θέματος, για το ωραίο σου κείμενο, και τα ... 2 του Μάνου που με ταξίδεψαν και πάλι μετά από την Ιοστή φορά που τα ακούω, αυτά δεν "βαριούνται"

Ecumene είπε...

Μπράβο για την περιγραφή

Υ.Γ.
Ερώτηση τεχνικής φύσεως
πώς βάζεις μουσικό html
χωρίς να ανοίγει νέο παράθυρο;

Yannis H είπε...

Καλημέρα – κι ευχαριστώ. Και τον Ροΐδη, με το υπέροχο νικ, και την Εργοτελίνα.

Όσον αφορά τα τεχνικά: μάλλον εννοείς το απλό player που εμφανίζεται στη σελίδα. Πηγαίνεις λοιπόν στο www.lifelogger.com όπου δημιουργείς ένα λογαριασμό, όπως και για το blog. Στο My Lifelogger, που είναι βασικά ο λογαριασμός σου, κάνεις upload το κομμάτι που θέλεις. Έχει διάφορους τρόπους στο αριστερό μέρος της σελίδας, θα σε συμβούλευα να προτιμήσεις τον flash uploader: μ’ αυτόν μπορείς και παρακολουθείς το στάδιο φόρτωσης και να καταλάβεις στα σίγουρα εάν ‘κολλήσει’. Το ότι το Βαλς των Χαμένων Ονείρων ακουγόταν μισό (το διόρθωσα) οφειλόταν σ’ αυτό.

Όταν το φορτώσεις, πας στα Entries όπου φαίνεται ο κατάλογος των κομματιών που έχεις ανεβάσει. Κάνεις κλικ σ’ αυτό που θέλεις να εμφανίζεται στο post σου και στη σελίδα που ανοίγει, κάτω αριστερά υπάρχει η φράση Share this και από κάτω της, η επιλογή Use elsewhere. Κάνεις κλικ πάνω της και ανοίγει ένας κώδικας, τον οποίο εάν προσθέσεις στο κείμενο του post σου, εμφανίζει τον player.

Ελπίζω να βοήθησα. (Το έκανα αναλυτικό, επειδή εκείνο το #%$@*% "Share This-Use Elsewhere", το έψαχνα δύο ώρες! :) )

Ανώνυμος είπε...

Καταπληκτική η περιγραφή σου για το κομμάτι... Με έχει σημαδέψει χρόνια τωρα.

Είναι από τα λίγα κομμάτια που ενώ θα ήθελα να ακούω συνεχώς, το αποφεύγω. Φοβάμαι πως οι συνεχείς επαναλήψεις μπορεί να με κάνουν να το βαρεθώ και είναι κάτι που απεύχομαι για το συγκεκριμένο κομμάτι.

Συμβολίζει τόσα πολλά, χωρίς να λέει ούτε καν μια λέξη.

Και ο τίτλος...ω, ο τίτλος. "Το Βαλς των Χαμένων Ονείρων..."

Ας χορέψουμε λοιπόν στον αέναο κύκλο του Καρουζέλ.

Ας γιορτάσουμε τα όνειρα που έφυγαν

Ας απολαύσουμε την παιδική αθωότητα που χάθηκε πια

και

Ας χαθούμε στους ρυθμούς ενός κομματιού καταδικασμένου να θρηνεί για πάντα τα χαμένα μας όνειρα, κάπου στην άκρη της λογικής μας.

Συγχαρητήρια για το κείμενο και για την επιλογή στο κομμάτι και sorry για το μεγάλο σχόλιο.

και... ευχαριστώ.

krystalliasdreamday είπε...

Thank you for posting those beautiful songs! My greek is unfortunately quite poor, but I love the greek music!

Yannis H είπε...

Nam3l3ss ευχαριστώ για πανέμορφο μήνυμα - και συγνώμη για την καθυστέριση...

Krystallia, I'm glad you enjoyed them :)

Ανώνυμος είπε...

Just passing through and wanted to thank you, Yanni, for both the articulate entry and the MP3s.

Το Βαλς των Χαμένων Ονείρω reminds me a lot of Maria's Theme, by Angelo Badalementi. It's on the soundtrack that he scored for the 1988 film, "Cousins." Do you know the piece? Unfortunately, I think the CD is unavailable now.

(Sorry I'm not posting in Greek, but this comment is already almost six months' late. :-)

Yannis H είπε...

Kuahine, hi. I haven’t heard of Badalamenti but I’ve already searched for the piece in E-Mule. Unfortunately it doesn’t look available – neither the CD Cousins. However, it might be due to the hour, perhaps later at night, when more Americans are online, I’ll be able to find it.

Thanks for the tip!

Zaharias είπε...

Το βαλς των χαμένων ονείρων είναι ένα απο τα άσματα των ασμάτων το οποίο δεν θα σβήσει ποτέ από τις μνήμες μας.
Σε ταξιδεύει και στο ταξίδι που κάνεις σε κάνει να σκεφτείς και να αναιρέσεις πολλα πράγματα. Για μένα συγκεκριμένα αυτό το τραγούδι σημαίνει πολλά: τον όρκο που έδωσα με αγαπημένα μου πρόσωπα πως κάποια μέα θα ξανα συναντηθούμε, θα ξανά δούμε ο ένας τον άλλο.
Το ότι είναι μια συνεχής μελωδία η οποία δεν δεν έχει τέλος με ευχαριστεί γιατί αυτό το όνειρο που ζω όταν ακούω αυτό το κομμάτι δεν θέλω να τελειώσει ποτέ.
Μπορεί να επαναλαμβάνεται το ίδιο ρυθμομελωδικό μοτίβο και η ίδια αρμονική ακολουθία αλλά αυτό δεν σε κάνει να πλήττεις και να κουράζεσαι ακούγοντάς το.

Jordan είπε...

Τα σχολια σου γι αυτο το εργο τεχνης αποτελουν απο μονα τους ενα μικρο εργο τεχνης και μπραβο σου. Με συγκινησες.

maria είπε...

Σε ευχαριστώ πολύ για τα τραγούδια.
Τα ψάχνω εδώ και μέρες.

Yannis H είπε...

Παρακαλώ, να 'σαι καλά :)

Ανώνυμος είπε...

μήπως ξέρει κάποιος πού μπορώ να βρω την παρτιτούρα αυτού του αριστουργήματος?

alexandros είπε...

δεν είναι τραγούδι οπως το αποκάλεσες στην αρχή ειναι μουσικό κομμάτι....

Kapalselam είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.
Unknown είπε...

hello!,I really like your writing very so much! proportion we communicate extra about your post on AOL? I require a specialist in this house to resolve my problem. Maybe that is you! Looking ahead to peer you. download slot joker123

Unknown είπε...

This is a great tribute. Thanks for posting it
cuan777 situs slot pulsa tanpa potongan
cuan777 agen Pay4D resmi dan terpercaya