Γυναίκες στα πρόθυρα νευρικής κρίσης: καθόλου παράξενο

Μια από τις πιο σίγουρες εκφάνσεις του παραλόγου, ξεκινά όταν δείχνεις σε μια παρέα γυναικών μια κοινή φωτογραφία τους. Κάθε μια λέει για κάθε άλλη «πω πω τι ωραία που είσαι!» ενώ παράλληλα λέει για τον εαυτό της: «αμάν, πως φαίνεται η μύτη μου», και «Παναγία μου τι τεράστιο κώλο έχω», και «αχ πως γέρασα!» και «σβήσε την, κοίτα πως βγήκα». Η εφευρετικότητα στο τι δεν τους αρέσει πάνω τους και οι γωνίες που ανακαλύπτουν, δεν παύει να με εκπλήσσει. Κάθε γυναίκα έχει την ικανότητα χιλίων Σέρλοκ Χολμς και Ηρακλή Πουαρό μαζί, όταν πρόκειται για την εμφάνισή της.

Πρόσφατα, σε κάποιο ξενοδοχείο έκανα το πείραμα να ξυριστώ σ’ ένα μεγεθυντικό καθρέφτη που είχε στο μπάνιο, για το μακιγιάζ. Στα μισά άλλαξα στον κανονικό καθρέφτη: κάθε ίχνος από το ξυρισμένο γένι φαινόταν σαν τελεία όσο κι αν περνούσα το ξυράφι από πάνω του, κάθε φλεβίτσα σαν χαρακιά. Πήγε να με πιάσει κατάθλιψη. «Μα πως αντέχουν να βλέπουν τον εαυτό τους έτσι;» αναρωτήθηκα. Και δεν φτάνει που το κάνουν σπίτι, κουβαλούν κι ένα μαζί τους μήπως χαλάσει καμιά λεπτομέρεια! Στο μεγάλο καθρέφτη φαίνομαι μια χαρά – όπως με ξέρω. Ή καλύτερα, όπως έχω συνηθίσει να με βλέπω. Αναφέρθηκα στην παρατηρητικότητα χιλίων Σέρλοκ Χολμς και Πουαρό όσον αφορά τη γυναικεία αυτο-επισκόπιση - και τελικά, ο μεγεθυντικός καθρέφτης είναι σημαδιακός. Όχι γιατί είναι εξάρτημα των ντεντέκτιβ, αλλά γιατί η οπτική που προσφέρει γίνεται κυριολεκτική και ‘φυσική’: έτσι, σε μεγέθυνση βλέπουν και οι γυναίκες τα χαρακτηριστικά ή τις όποιες ατέλειές τους. (Και φυσικά, να μην ξεχνάμε ότι ένας μεγεθυντικός καθρέφτης είναι στην ουσία παραμορφωτικός.)

Εδώ εξηγείται και το ότι οι γυναίκες στην πραγματικότητα ντύνονται και μακιγιάρονται κυρίως για τις άλλες γυναίκες. Ο άντρας δεν είναι αδιάφορος, προσέχει την ομορφιά, αλλά σε διαφορετικό, πιο απλό και πρωταρχικό επίπεδο. Δεν έχει εκπαιδευτεί να προσέχει τέτοιες και τόσες λεπτομέρειες. Είναι αστείο, από τη μια αυτός έθεσε τη γυναίκα σε βάθρο ομορφιάς κι από την άλλη, οι τεχνικές που η γυναίκα ανακάλυψε για να ανταποκριθεί και να τον ικανοποιήσει, τον ξεπερνάνε. Αναγκαστικά, ο πραγματικός συναγωνισμός λαμβάνει χώρα ανάμεσα στις ειδήμονες.

Πάντα είχα περισσότερες γυναίκες φίλους παρά άντρες. Δεν μου έκανε εντύπωση μέχρι που πριν χρόνια, σε μια παρέα δέκα γυναικών όπου ήμουν ο μόνος άντρας, η συζήτηση πήγε στα μαλλιά. Ένιωσα σαν να φοράω προβιά και να κρατάω ρόπαλο. Δεν καταλάβαινα καν τις λέξεις. Πήγα να πω κάτι για την αντρική οπτική, στο κάτω-κάτω, έλεγα τότε για μας το κάνουνε, μου έριξαν μια εντελώς απαξιωτική ματιά (μαζί τους και το κορίτσι μου) και συνέχισαν την κουβέντα. Βυθίστηκα στις σκέψεις μου για τις επόμενες διακοπές, τι θα φάμε αύριο, κάποιο μάθημα που χρωστούσα – τελείωσαν μετά από ώρες. Ένα από τα πιο βαρετά βράδια της ζωής μου κι από τότε πρόσεχα να υπάρχει τουλάχιστον άλλος ένας άντρας στην παρέα.

Τότε περίπου μου γεννήθηκε η απορία για το πως μαθαίνουν οι γυναίκες όλες αυτές τις τεχνικές και τα σύνεργα. Μου απάντησαν, από φίλες τους και περιοδικά. Αν το σκεφτείτε, η ορολογία, οι τεχνικές, τα εργαλεία, η εξειδίκευση - είναι απίστευτος ο όγκος γνώσης. Πρώτο σχόλιο: και μετά τους φαίνεται παράξενο που εμείς διαβάζουμε τα ΜΑΣΤΟΡΕΜΑΤΑ ή το RAM. Δεύτερο σχόλιο: κι εμείς νιώθουμε περήφανοι που χρησιμοποιούμε ένα κατσαβίδι ή βαράμε μ’ ένα σφυρί! Οι γνώσεις ηλεκτρολόγου, υδραυλικού ή μαραγκού από τη μεριά των ανδρών είναι σε επίπεδο 18ου αιώνα – οι γυναικείες γνώσεις σε θέματα ομορφιάς ανήκουν στη διαστημική εποχή.

Η οπτική του μεγεθυντικού καθρέφτη όμως, μου έφερε στο μυαλό ένα τραγούδι. Είναι άραγε η όμορφη γυναίκα έργο τέχνης; Και δεν το εννοώ ποιητικά.

Τους προβολείς στήσε
άπλετο φως στη ράμπα να πέφτει
η δράση να κυλάει να κατακλύζεται στη δίνη
η τέχνη δεν πρέπει ν’ αντανακλά σαν τον καθρέφτη
μα σαν φακός να μεγεθύνει

Όσον αφορά την εμφάνισή της, μια γυναίκα βρίσκεται όντως κάτω από προβολείς και σε μια κοινωνική ράμπα ομορφιάς – κάτι που δεν ισχύει για τον άντρα. Αλλά με βάση το ποίημα του Μπρεχτ, η ενασχόληση με την ομορφιά της ακολουθεί κάποιους νόμους της τέχνης. Στις πιο πολλές περιπτώσεις (όπου δεν χρησιμοποιείται μακιγιέρ), καλλιτέχνης και τελικό έργο τέχνης είναι προφανώς, η ίδια η γυναίκα.

Ενώ λοιπόν ο άντρας ‘αντανακλά’ την εμφάνισή του προς τους άλλους και στον εαυτό του (μέσω του καθρέφτη ξυρίσματος) η γυναίκας μεγεθύνει την δική της εμφάνιση (στον εαυτό της σαν καλλιτέχνης και στους γύρω σαν τελικό έργο). Βλέπει, διορθώνει και μετά εκπέμπει λεπτομέρειες που δεν φαίνονται με μια πρώτη ματιά ή από κάποιον απαίδευτο, αποτελεί ‘επικοινωνιακό σκεύος’ του οποίου κάθε γωνία και σημείο φωνάζει (ή επιζητά να φωνάξει): τελειότητα!

Αυτό δεν έχει ένδιαφέρον επειδή ποιητικά, θα λέγαμε ότι ένα έργο τέχνης το θαυμάζουμε, το λατρεύουμε, είμαστε περήφανοι γι’ αυτό. Το πρόβλημα είναι ότι ένα έργο τέχνης το κρεμάμε στον τοίχο (η γυναίκα σαν ντεκόρ ή αγαθό), το κρύβουμε σε προσωπική θυρίδα (η γυναίκα κάτω από το τσαντόρ), πληρώνουμε εισιτήριο για να το δούμε (η γυναίκα σαν πόρνη). Ένα έργο τέχνης βγαίνει σε δημοπρασία και ανήκει στον πλειοδότη αγοραστή. Και φυσικά, συντηρείται – διαφορετικά χάνει αρκετή από την αρχική αξία του.


Είναι τα πράγματα τόσο άσχημα; Όχι, δεν το πιστεύω – πρόκειται για προεκτάσεις των σκέψεών μας, όχι για τις ίδιες τις σκέψεις. Είναι ενδεικτικές αλλά όχι κυριολεκτικές. Θα κατέληγα σε δύο συμπεράσματα: πρώτον, ότι είναι καλό οι γυναίκες να χαλαρώσουν λίγο – για τον ίδιο τους τον εαυτό. Η εμπειρία με το μεγεθυντικό καθρέφτη με τρόμαξε και κάτι που θεωρούσα μέχρι τότε χαριτωμένο ή παράξενο (η αντίδρασή τους όταν βλέπουν φωτογραφίες τους, το θέατρο του παράλογου που στήνουν από κοινού) απέκτησε άλλη διάσταση. Παραείναι σκληρό να βλέπεις τον εαυτό σου σε τέτοια λεπτομέρεια, να έχεις τόσο εξονυχιστική οπτική. Δεύτερον, είναι καλό να έχουμε γνώση κάποιων προεκτάσεων των στάσεων μας, αφενός γιατί υπάρχει ο κίνδυνος της μονομέρειας (το παράδειγμα της χαζής ξανθιάς) κι αφετέρου γιατί υπάρχουν τα επικίνδυνα άκρα. ‘Παραμορφωτικός’ και ‘σε μεγέθυνση’ - λέξεις-κλειδιά για τις διατροφικές διαταραχές, που σχεδόν αποκλειστικά χτυπούν γυναίκες. Έχει αποδειχτεί ότι οι ασθενείς έχουν μια εντελώς ‘παραμορφωμένη’ εικόνα για τον εαυτό τους, ‘μεγεθύνουν’ κυριολεκτικά το σώμα τους. Μπορεί να είναι ένα μάτσο κόκαλα κι αυτές ν’ ανακαλύπτουν ακόμα.. ‘παχάκια’. Σαν να έχουν οικειοποιηθεί πλήρως και αποκλειστικά την οπτική ενός καθρέφτη-μακιγιάζ.

Εν τέλει... μάλλον θα έρθουν πιο κοντά τα δύο φύλα, επειδή οι άντρες ασχολούνται όλο περισσότερο με τον εαυτό τους. Ελπίζω ποτέ να μη γίνουμε όπως οι σημερινές γυναίκες – η ζωή είναι πολύ πιο απλή κι ευχάριστη έτσι. Από την άλλη, το παραδέχομαι - έχω συνηθίσει τη γυναίκα να φροντίζει περισσότερο τον εαυτό της (π.χ., μια γυναίκα με τρίχες στα πόδια δεν είναι ελκυστική, ενώ σ’ έναν άντρα δεν το προσέχεις. Επίσης, κατά τη γνώμη μου ένας άντρας με χαλάουα είναι μάλλον αστείος). Μπορεί να μη μου αρέσει να φοράει η γυναίκα μακιγιάζ παρά πολύ σπάνια, να μην δίνει υπερβολική προσοχή (και ιδίως χρόνο) στο ντύσιμό της - το γούστο, η θηλυκότητα και η κλάση είναι μόνιμα χαρακτηριστικά. Πάντως κοινωνικά, παραδέχομαι ότι έχω συνηθίσει στο πρότυπο μιας γυναίκας που προσέχει τον εαυτό της περισσότερο απ' ότι ο τυπικός άντρας.

Και τέλος, υπάρχουν οι χαριτωμένες διαφορές ρόλων ανάμεσα στα φύλα (σαν αυτές με το κατσαβίδι από τη μια και τα κουπ-ντεμακιγιάζ-ριλάιν από την άλλη). Αυτά που μας κάνουν διαφορετικούς, ακατανόητους αλλά και γοητευτικούς μεταξύ μας. Όταν δεν φτάνουν στα άκρα, είναι στο στιλ μου – και όταν φτάνουν, υπάρχει άλλο στιλ ανδρός. Θα κατέληγα: και είμαστε όλοι ευχαριστημένοι.

Αλλά στο κείμενο αυτό λέω ακριβώς το αντίθετο.


Σκέφτηκα να μη βάλω εικόνες, γιατί έπεσα σε μια φωτογραφία ασθενούς με ανορεξία και σχεδόν έκανα εμετό – η εικόνα της θα καπέλωνε οποιαδήποτε τελική εντύπωση ήθελα να αφήσω. Τελικά, όμως, καθημερινές και γνωστές μας εικόνες λειτουργούν συμπληρωματικά: δεν μιλάμε για κάτι παράξενο ή ξένο προς εμάς...