Τα Φανταρίστικα
(ΜΑΝΑ ΜΕ ΣΤΙΛΑΝΕ ΣΤΟ ΝΕΒΡΟ!)
Ο στρατός έχει απίστευτα απλή λογική. Οποιοσδήποτε απέχει παράνομα από τις υποχρεώσεις του ή μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα, μπαίνει στο ίδιο τσουβάλι. Σαν αποτέλεσμα, στα ‘προβληματικά τάγματα’ στοιβάζονται πυρηνικοί φυσικοί που κηρύχτηκαν ανυπότακτοι λόγω διδακτορικού με ναρκομανείς, εργαζόμενοι στο εξωτερικό με τσαντάκηδες, άτομα που δεν είχαν δηλωθεί στα μητρώα (καθόλου ‘φλώροι’: ένας μάλιστα ανήκε στην εθνοφρουρά!) με παλιννοστούντες και τσιγγάνους που ούτε νιώθουν ότι χρωστάνε στην Ελλάδα, ούτε μιλάνε καλά-καλά ελληνικά. Σαν ανυπότακτος κι εγώ, όταν γύρισα στην Ελλάδα (33 χρονών) παρουσιάστηκα σε τάγμα προβληματικών.
Η απλή λογική του στρατού δεν παύει να εκπλήσσει: εφόσον είχα πτυχίο κοινωνιολογίας, τη δεύτερη μέρα με κάλεσε ο διοικητής και μου ανάθεσε να βοηθώ όσους είχαν πρόβλημα στη θητεία τους. «Κι εσύ πώς είσαι σίγουρος ότι δεν χρειάζομαι εγώ βοήθεια;» έλεγα από μέσα μου καθώς τον άκουγα άφωνος. Από προβληματικός στρατιώτης, σε μια νύχτα και χωρίς να με ξέρει κανένας, έγινα κοινωνιολόγος στην υπηρεσία της εύρυθμης λειτουργίας του στρατοπέδου - κι αργότερα του στρατού.
Αποδείχτηκε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους της ζωής μου.
Τις πρώτες εβδομάδες υποδέχτηκα μια ολόκληρη ‘σειρά’ νεοσύλλεκτων (περίπου 2.000 άτομα). Η δουλειά μου ήταν να κάνω ένα πρώτο ξεψάχνισμα και μετά να εμβαθύνω. Περιττό να πω, η ακαδημαϊκή μου εκπαίδευσή δεν είχε καμιά σχέση με αυτή την αποστολή. Βοήθησε πολύ ένας ψυχολόγος, μετέπειτα φίλος, τότε ανυπότακτος σαν εμένα (και νυν λέκτορας). Εκ των υστέρων, μπορώ να πω ότι έτσι όπως γίνεται αυτή η δουλειά στον ελληνικό στρατό, χρειάζεται ωριμότητα, καλή κρίση και πραγματικό ενδιαφέρον. Ήμουν σίγουρος μόνο για το τελευταίο.
Τα παιδιά που υποδέχτηκα προέρχονταν από αγροτικές περιοχές και ασθενέστατες οικονομικά τάξεις (θεωρούνται κι αυτά δυνάμει προβληματικά). Ασθενείς οικονομικά, όμως, σημαίνει και ασθενείς κοινωνικά: δεν έχουν φωνή, δεν γνωρίζουν δικαιώματα, δεν απαιτούν σεβασμό και δεν πιστεύουν ότι τον εμπνέουν. Δεν είναι άβγαλτοι στη ζωή, είναι άβγαλτοι στην κοινωνία: θέλουν να τελειώνουν και να πάνε πίσω στις οικογένειές τους, να συνεχίσουν να βοηθούν στο σπίτι. Περίπου οι μισοί μάλιστα, ήταν αναλφάβητοι.
Εδώ πρέπει να σας γνωρίσω κάτι σημαντικό και επικαλούμαι την υπομονή σας, Αντιγράφω παλιό κείμενο:
Πολλοί Έλληνες έχουν σοβαρές δυσκολίες να υπηρετήσουν τη θητεία τους, παρότι το θέλουν. Βασική αιτία είναι το ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει κράτος πρόνοιας. Στις αγροτικές περιοχές, είναι αρκετά συνηθισμένο ένας νέος να συντηρεί τους γονείς του και τα μικρότερα αδέλφια του. Θα περίμενε κανείς από την πατρίδα να ελαφρύνει κάποιες από τις υποχρεώσεις του στρατιώτη για όσο διάστημα αυτός την υπηρετεί. Όχι μόνο δε συμβαίνει αυτό, αλλά ο ελληνικός στρατός δεν αναγνωρίζει τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα ως αιτία προσωρινής αναβολής. Ακόμα κι αν ασθενήσει ένας γονιός ή συμβεί κάποιο δυστύχημα, ως μόνη αιτία προσωρινής αναβολής θεωρούνται οι ψυχολογικοί λόγοι. Ο στρατιώτης υποχρεώνεται να ζητήσει εξέταση από τον ψυχίατρο.Θεσμικά, ο στρατός υποστηρίζει ότι ο στρατιώτης απέκτησε ψυχολογικά προβλήματα λόγω οικογενειακών προβλημάτων και απολύεται προσωρινά. Η διάγνωση του ψυχιάτρου αναγράφει πάντα: ‘αγχώδεις εκδηλώσεις στο έδαφος της συμπεριφοράς». Ο άτυχος στρατιώτης ελπίζει μόνο στη φράση ‘στο έδαφος της συμπεριφοράς’ – σε κάποιον με ψυχολογικά προβλήματα γράφουν ‘στο έδαφος της προσωπικότητας’. Και οι δύο όμως, όταν ξαναπαρουσιαστούν, θεωρούνται αυτόματα περιορισμένης ικανότητας λόγω ψυχολογικών προβλημάτων: "Γιώτα-3 ή Γιώτα-4 ΨΥΧ". Θεωρητικά, μπορεί να αλλάξει το ‘Γιώτα’ κάποιου πριν απολυθεί. Από τη μια, όμως, πολύ σπάνια διοικητής αναλαμβάνει αυτήν την ευθύνη γιατί τότε θα του δώσει όπλο (αν συμβεί κάτι θα βρεθεί υπόλογος: ο στρατός είναι το βασίλειο αποφυγής ευθυνών) και από την άλλη, πολλοί διοικητές θεωρούν ότι πολλοί στρατιώτες αποκτούν σκόπιμα ‘γιώτα-ψυχολογικό’ για να γλιτώσουν τις σκοπιές - και σαν εκδίκηση, τους απολύουν στιγματισμένους.
Σωστά καταλάβατε: το ελληνικό κράτος όχι μόνο δεν παρέχει ίχνος πρόνοιας σε όσους καλεί να
το υπηρετήσουν, αλλά
ιατρικοποιεί τα οικονομικά και οικογενειακά προβλήματα. Το κείμενο συνέχιζε:
Πολλά προβλήματα
δεν ξεπερνιούνται μέσα στο μισό ή τον ένα χρόνο που διαρκεί μια αναβολή. Εδώ αρχίζει ένας φαύλος κύκλος. Η οικονομική ανόρθωση ή η δημιουργία οικογένειας είναι δυσκολότερες για κάποιον που έχει πάρει αναβολές για ψυχολογικούς λόγους – για να μην αναφερθούμε στις επιπτώσεις από ένα πιθανό «τρελόχαρτο». Ένα απίστευτο έγκλημα, η τέλεια απουσία ανθρωπιάς και λογικής εκ μέρους του κράτους. Η ιατρικοποίηση οικονομικών και οικογενειακών προβλημάτων - κυριολεκτικά, δεν είναι βαρύγδουπο - ντροπιάζει τη δημοκρατία μας: ό,τι ακριβώς καλούνται να υπηρετήσουν οι στρατεύσιμοι. Ο πάλαι ποτέ στίχος του Σαββόπουλου:
ένα κράτος που θριαμβεύει με μια ατέλειωτη στριγκλιά / διαφυγή καμιά.
* * *
Τα δύο χιλιάδες άτομα που υποδέχτηκα, μου έδωσαν μια από τις συγκλονιστικότερες εμπειρίες της ζωής μου. Αναγκαστικά θα μιλήσω προσωπικά: Εκεί πραγματικά ανακάλυψα ότι προδιαθέτω να με εμπιστεύονται οι άλλοι. Εκεί ανακάλυψα τη πράξη τού να βοηθάς σαν απτή πραγματικότητα, τόσο φυσικά όσο ο καιρός, με την αξιοπρέπεια ζώου ανάμεσα σε ζώα, χωρίς να υπάρχει στο ελάχιστο κάποιο αίσθημα αφ’ υψηλού. Εκεί σήκωσα μια μέρα το κεφάλι από τα χαρτιά (είχαν περάσει μέρες χωρίς να το καταλάβω) και είδα να με κοιτάνε δεκάδες μικροί χαμογελαστά και να μου λένε ‘καλημέρα’ με σεβασμό και καλή διάθεση – δεν μπορώ να το ξεχάσω! Και φυσικά, εκεί έμαθα ότι μπορείς να βρεις το πιο ακριβό, χρήσιμο κι ενδιαφέρον πράγμα εκεί που ελάχιστα το περιμένεις!
Κάποιες - ετερόκλητες - στιγμές δείχνουν την ένταση και το βάθος των γεγονότων. Πέρα από δύο απόπειρες αυτοκτονίας (ευτυχώς, από άτομα που δεν είχα προλάβει να δω):
Την πρώτη ημέρα με βρήκε ένας τοξικομανής που έκανε την ένεση πριν μπει, με την ελπίδα να ‘καθαρίσει’ από την πρέζα στο στρατό. Τον πήγα στο ιατρείο (είχε ήδη συμπτώματα στέρησης). Τόλμησα και είπα στο γιατρό ‘και αν τον κρατούσαμε μια-δυο μέρες, μπας και γίνει κάτι.’ Με κοίταξε μην πιστεύοντας στ’ αυτιά του. Είχε δίκιο – αλλά ‘αν’... Τελειώνουν ποτέ; Σίγουρα, βέβαια, ο στρατός είναι το τελευταίο μέρος για 'αν'.
Ένα άλλο παιδί, πάμπτωχο, είχε πατέρα με χρόνια αρρώστια, μεγάλο αδελφό ανάπηρο από τροχαίο και όταν έφυγε, την οικογένεια ανέλαβε η μητέρα και – όσο μπορούσε – ο μικρός του αδελφός. Έρχεται και με βρίσκει έξαλλος στο γραφείο: ο μικρός του αδελφός χτύπησε με το μηχανάκι και ήταν στο νοσοκομείο - δεν ήξερε πόσο σοβαρά. Ο στρατός λέει ότι πριν την ορκωμοσία δεν επιτρέπεται να βγεις εκτός αν έχεις ειδική άδεια από τον διοικητή (ούτε συζήτηση γι' αυτό). Η μόνη τέτοια άδεια (για όλη την περίοδο πριν την ορκωμοσία) δόθηκε σε έναν ποδοσφαιριστή του Παναιτωλικού, Φούσσια αν θυμάμαι καλά (ναι, δεν αντέχω, το λέω το όνομα!). Έβαλα τον στρατιώτη που έτρεμε από το κλάμα να καθίσει και άρχισα να του μιλώ. Απλά και με λογική (από μέσα μου έτρεμαν κι εγώ). «Δεν ξέρεις αν ο αδελφός σου είναι σοβαρά, ενώ ξέρεις τι θα συμβεί αν πηδήσεις τα κάγκελα. Θα πάρεις Γιώτα Ψυχολογικό, θα έχει επιπτώσεις στη ζωή σου.» Με άκουσε προσεκτικά, ηρέμησε και έφυγε – μάλιστα με ευχαρίστησε. Έπεσα στην καρέκλα και κοίταζα το κενό. «Τι του είπα και ηρέμησε;» αναρωτήθηκα. Εγώ στη θέση του θα τα έκανα λίμπα, δεν θα άκουγα τίποτα! Όπως είπα, δεν είναι άβγαλτοι στη ζωή – κάθε άλλο, από μια άποψη εμείς είμαστε βουτυρόπαιδα μπροστά τους. Αυτοί είναι που χτυπούν το βούτυρο, εμείς αυτοί που το τρώνε. Ούτε θέλουν να λουφάρουν. Ζούνε σε μια πραγματικότητα σκληρή και ο στρατός δεν τους δίνει ευθύνες, τους αφαιρεί. Βρίσκονται εκεί για να τελειώσουν και να γυρίσουν πίσω στην πραγματικότητα.
Αλλά πέρα από τον Μαρξ υπάρχει η κουλτούρα: δεν είναι μόνο οι στρατιώτες-κτηνοτρόφοι από φτωχές περιοχές... Δεν θα ξεχάσω εύπορο στρατιώτη από επαρχιακή πόλη. Ο αδελφός του είχε ψυχολογικά προβλήματα αλλά παρακολουθούσε ψυχίατρο στην Αθήνα, από το φόβο στιγματισμού στη μικρή κοινωνία. Ο στρατιώτης μού εκμυστηρεύτηκε ότι κι αυτός αντιμετώπιζε προβλήματα (ανέφερε ένα σωρό), κι ότι ανάμεσα στα άλλα, σκεφτόταν σοβαρά την αυτοκτονία. Υπηρετούσε στα σύνορα και καθημερινά έκανε περίπολο με γεμάτο όπλο. Μίλησα στο διοικητή ο οποίος τον έδιωξε αμέσως και μετά με ευχαριστούσε ξανά και ξανά. Δεν σκέφτηκα τότε στιγμή να μη μιλήσω στο διοικητή – αλλά ακόμα θυμάμαι τον στρατιώτη. Όνομα, επίθετο, πόλη... Ανάθεμα στο σύστημα που βάζει ανθρώπους σε τέτοιες καταστάσεις: πρώτα απ’ όλα ανθρώπους σαν αυτόν , μετά τον - κάθε - εμένα!
Λόγω της ειδικότητάς μου σαν οπλίτης-κοινωνιολόγος (επίσημης πλέον), δεν έκανα υπηρεσίες όπως σκοπιές, καθαριότητες, κτλ. Για να σου ανοιχτούν οι στρατιώτες και να σου εκμυστηρευτούν τα προβλήματά τους χρειάζεται εγγύτητα (π.χ. να μην είσαι βαθμοφόρος) αλλά και κάποια απόσταση. Η απουσία υπηρεσιών δίνει αυτήν την απόσταση (δεν λες τα εσώψυχά σου, ελπίζοντας σε βοήθεια από το διοικητή, σε κάποιον που σαν εσένα, καθαρίζει τουαλέτες).
Τις δύο φορές που φύλαξα σκοπιά, αλλά και από κάποια βιβλία θαλαμοφυλάκων στα στρατόπεδα όπου έμενα – έκανα περιοδείες πλέον σ' όλη την Ελλάδα -, αντέγραφα στιχάκια και φράσεις που μου έκαναν εντύπωση. Δεν ήμουν προετοιμασμένος, έγραφα μέχρι και σε πακέτα τσιγάρων. Τα μηνύματα ήταν σκαλισμένα στους τοίχους ή σε ξύλα, γραμμένα με μαρκαδόρο ή μελάνι. Αναρωτιέμαι ποια θα ήταν η συγκομιδή μου εάν φύλαγα σκοπιά σε περισσότερα μέρη (η καλύτερη πηγή - όχι βέβαια ότι θα το ευχαριστιόμουν). Πάντως θα άξιζε τον κόπο μια τέτοια συλλογή. Βλέπεις νέους άνδρες – κάποιοι παιδιά – να γράφουν με απίστευτη τρυφερότητα, αμεσότητα, χιούμορ, σιχτίρι, άγνοια, έρωτα, αυτό που έχουν στην καρδιά τους. Γράφουν στους ομοίους τους ή στο υπερπέραν....
Για μένα, ήταν ακόμα μια αποκάλυψη. Τα λόγια που αντέγραφα ήταν τόσο μακριά από το ποιος είναι σωστός και ποιος λάθος, από τα κλισέ του αμόρφωτου και ασυγκίνητου τσομπάνη, ή του δεκαοκτάρη τσογλανιού της πόλης. Μοιάζει με μια δυναμική της Ελλάδος που δεν εκτιμούμε. Σας παραδίδω τη συλλογή μου αυτούσια (όπως την αντέγραψα, μαζί με την ορθογραφία).
______________
ΣΤΗ ΣΚΟΠΙΑ Φούντοσα
Το Μαύρο!
Και ερχεται περίπολο και με πιάνει
και αντί για πειθαρχείο μου πήρε το ντουμάνι.
Γαμω το
______________
στρατόπεδο-στρατόπεδο
διαόλου μαλακία
που το κορίτσι μου έχασα
γι’ αυτή τη μαλακία
______________
Είσαι γύρω μου παντού μα δε σ’ αγγίζω
Θέλω δίπλα σου και πάλι να γυρίσω
Πρέπει να φύγω από εδώ και το μπουρδέλο ν’ αφήσω
Το ξανασκέφτομαι, κοντοστέκομαι, γιατί; αφού έχω τόσα μαζί σου για να ζήσω
Αν φύγω τη ζωή μου θα διαλύσω
Αυτά της ΝΙΚΑΙΑ 255
______________
ΣΑΝ ΠΑΡΩ ΔΕΚΑ ΜΕΡΕΣ
ΝΑ ΦΥΓΩ ΝΑ ΤΗΝ ΚΑΝΩ
ΣΕ ΕΣΕΝΑ ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ
ΘΑ ΕΡΘΩ ΝΑ ΣΕ
ΞΕΚΑΝΩ!!!
______________
Έχω πείξει στη σκοπιά
όπως το τυρί στο βαρέλι,
το τυρί όταν πείζει γίνεται
ωραίο το ίδιο και εγώ
ΠΑΤΩΝ 257
______________
Θέλω να πάρω τα βουνά ομως βαριέμαι
το ξανασκέφτομαι, στην Αντωνάκου κάθομαι κι εσένα συλλογιέμαι
το όπλο στέκει αμίλητο και όλο το κοιτάζω
Θέλω να αρχίσω το όνομα σου να φωνάζω. ΣΟΦΙΑ ΔΕΝ ΣΕ ΑΛΛΑΖΩ
[Αντωνάκου: όνομα σκοπιάς]
______________
ΜΟΥ ΕΔΩΣΑΝ ΟΜΩΣ ΠΑΤΡΙΔΑ
ΚΑΙ ΓΡΑΨΑΝ ΣΤΟ ΧΡΕΩΣΤΙΚΟ ΠΩΣ
ΑΝ ΝΤΡΕΠΕΣΑΙ ΓΙ ΑΥΤΟ ΚΡΑΤΗΣΕ ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ
ΚΟΥΜΑΝΤΟ ΕΔΩ ΚΑΝΕΙ Η ΣΗΜΑΙΑ.
ΚΑΝΕΝΑ ΣΧΟΛΙΟ. ΕΧΕΙ ΑΡΧΙΣΕΙ ΝΑ ΜΕ
ΠΙΑΝΕΙ ΤΟ ΕΜΒΟΛΙΟ. ΛΕΣ ΝΑ
ΓΕΜΙΣΩ ΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΟΧΗ ΚΑΙ
ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΜΟΥ ΝΑ ΒΑΡΑΝΕ ΠΡΟΣΟΧΗ
ΣΑΛΟΝΙΚΑ 12/1/99
______________
Θα περάσουνε οι μέρες θα περάσει ο καιρός
τους νέους θα γαμάω και δεν θα κάθομαι σκοπός
και όταν μπει το 2000 και θα μετράω ν’ απολυθώ
να έχετε έτοιμο ψυχίατρο γιατί ίσως τρελαθώ
ΑΠΟΛΕΛΕ ΚΑΙ ΤΡΕΛΕΛΕ
______________
ΣΕ ΑΥΤΗ
ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ
ΕΔΩΣΑ ΜΑΧΗ ΜΕ
ΤΟΝ ΥΠΝΟ... ΚΑΙ
ΕΧΑΣΑ...
______________
Η ΖΩΗ ΕΙΝΑΙ ΩΡΑΙΑ
ΑΛΛΑ Η ΠΟΥΤΑΝΑ ΤΑ
ΕΧΕΙ ΜΕ ΑΛΛΟΝ
______________
256
Μαλακιες η σκοπια
δεν περναει η
ωρα ρε παιδια
αλλα πρωσοχοι
μην κοιμηθης
γιατι στην
Αλλη ακρη
της ΕΛΛΑΔΑΣ
θα βρεθεις
______________
Μπορει να ειμαι νεος
Μπορει να ειμαι ψαρι
Μα θα παλιωσω αγαπη μου
Και θα σε βλεπω παλι
______________
Βαλε τα ρουχα τα καλά
βαλε τ’ αρωματα σου
Ερχομαι με μεταθεση
Κοντα στη γειτονια σου
123
______________
Ειναι δύσκολα, αλλά πρεπει να
περάσεις μια μέρα αποδο για να
μπορεσεις, μια μέρα να έχεις
αρχιδια στην Ελλαδα. Θελω
να πω, για να κάνεις κάτι
καλό στην πατριδα με όλη
την ησυχια σου
απ’ τον
χρηστος
______________
ΤΟΛΗΣ
Ολα τα μακαρονια
που εφαγα ολα
θα τα ενοσω
θα κάνω σιδηροδρομο να ρθώ να σ’ ανταμόσο
______________
ΜΑΝΑ ΜΕ ΣΤΙΛΑΝΕ ΣΤΟ ΝΕΒΡΟ!
