Απόψε το κορίτσι θέλει θάλασσα...

Υπάρχουν τραγούδια που αν τα φανταστούμε κινηματογραφικά είναι ασπρόμαυρα (κυρίως έντεχνα και ροκ του εξήντα) και τραγούδια με χαρακιές στο φιλμ, χαμένες φράσεις και ασυνέπεια ανάμεσα στη φωνή και τα χείλη. Τα τελευταία, θα ήτανε τα πρώτα του ομιλούντος κινηματογράφου - αλλά και τα πρώτα του γραμμοφώνου. Ανάμεσά τους, οι καντάδες.

Βρίσκονταν στο ζενίθ τους την εποχή του μεσοπολέμου. Για να έχει μεγαλώσει κάποιος με καντάδες (δηλαδή για να ήταν τότε 15-20 χρονών ώστε να έχει πρόσβαση στις ταβέρνες και στις μιξ-γιορτές) σήμερα θα πρέπει είναι τουλάχιστον 90. Εγώ είμαι λιγότερο από τα μισά – αλλά από την ηλικία των 7-8, όταν άφησα τις ισπανικές κιθάρες και τα ουγγαρέζικα βιολιά, μέχρι σχεδόν τα 15 μου, άκουγα καντάδες και αυτό που (μέσα στην αφέλειά μου) ονόμαζα ‘νεοκλασικά’. Αυτά μπορούσαν να είναι από την Cumparsita μέχρι ιταλικά ορχηστικά της αρχής τους αιώνα.

Εδώ και μερικές ημέρες άνοιξε το Τριώδιο. Δεν θα βάλω ρολόι τσέπης, γιλέκο και καπέλο α-λά Ορέστης Μακρής για να γράψω γι' αυτό το 'γραφικό' είδος τραγουδιών. Βλέπετε, τις καντάδες τις έχω αγαπήσει πραγματικά. Τις άκουγα και μεγαλύτερος, ακόμα και σήμερα (αν και αποφεύγω να τις τραγουδήσω - ακούω διάφορα πειράγματα). Λοιπόν... σήμερα θα μιλήσω ίσως για την αγαπημένη μου καντάδα . Αφορά τις Απόκριες (επίκαιρο λόγω των ημερών) και τον υπέρτατο έρωτα (επίκαιρος αιωνίως).

_____________

Μια από τις πιο παράξενες ομοιοκαταληξίες στο ελληνικό ρεπερτόριο είναι το απόψε το κορίτσι θέλει θάλασσα / κι εγώ ποτέ μου το χατίρι δεν του χάλασα. Πρόκειται, βέβαια για καντάδα (Τραμπαρίφας). Όπως φράσεις από ελληνικές ταινίες πέρασαν στη ζωή μας, έτσι και στίχοι από καντάδες έγιναν σλόγκαν – π.χ. ξέρετε πιο ευφάνταστο τρόπο περιγραφής της αφθονίας από το ‘δέναν τα σκυλιά με τα λουκάνικα’; Είναι σαν το Κέρας της Αμάλθειας να μεταμορφώθηκε σε στίχο.

Το ‘απόψε το κορίτσι θέλει θάλασσα’, δεν λέει βέβαια κάτι αξιοπερίεργο ούτε το λέει με πρωτότυπο τρόπο. Στίχο-μπανάλ θα τον χαρακτήριζα. Ο Αλέκος Σακελάριος είπε πως αιτία της επιτυχίας του είναι η ομοιοκαταληξία ουσιαστικού με ρήμα: θάλασσα-χάλασα. Βέβαια, (για να πάρω ένα τυχαίο παράδειγμα) το τραγούδι Άσπρη Μέρα περιέχει τον ίδιο συνδυασμό: γέμισε η αυγή τον ουρανό / έμαθα κοντά σου να περνώ. Αλλά δεν είναι ούτε κατά διάνοια τόσο εντυπωσιακό.

Τέτοιου είδους – ‘εντυπωσιακές’ θα τις έλεγα – ομοιοκαταληξίες, φαίνονται κοινός τόπος στα τραγούδια της εποχής. Πιο εντυπωσιακό όμως, είναι το βάθος του έρωτα. Τραγούδια όλων των ειδών έχουν σαν θέμα τον νέο έρωτα, το χαμένο έρωτα, τον αγνό έρωτα - αλλά το βάθος, εκεί που όλοι θέλουν να φτάσουν και λίγοι το καταφέρνουν, είναι ο έρωτας με διάρκεια. Λίγα θεάματα είναι τόσο συγκινητικά όσο ένα γέρικο ζευγάρι που γλεντάει μόνο του. Προσωπικά, το έχω δει τελευταία φορά στο Βελιγράδι – και τους φωτογράφισα. Όταν σηκώθηκαν να χορέψουν, σαν ένα σώμα μετά από τόσα χρόνια, ψιθυρίζοντας και γελώντας ο ένας στον άλλο, είχα μπροστά μου δύο δικαιωμένους με όρους του Σόλωνα: ‘μηδένα προ του τέλους μακάριζε’. Οι άλλοι, γύρω, δεν φαίνονταν σαν αυθάδεις Κροίσοι: στον έρωτα η αλήθεια του Σόλωνα γίνεται αυθόρμητα αισθητή και όλοι τους κοιτούσαν με συγκίνηση και κάποια ζήλια.

Στις καντάδες, ο έρωτας του γέρικου ζευγαριού δεν διεκδικεί μερίδιο στην ευτυχία (αυτήν την έχει απλόχερα) αλλά στο γλέντι. Θέλει να χορέψει, να δώσει δημόσια φιλιά και να γελάσει: σαν το ζευγάρι του Βελιγραδίου. Οι καντάδες, ακόμα και στα πρώτα νιάτα τους – όταν πρωτοβγήκαν – υμνούσαν τον έρωτα με διάρκεια, το μακαρισμένο ζευγάρι από τη δικαίωση της τρίτης ηλικίας. Και, δίπλα σε αυτό το προσωπικό παραμύθι, οι εντυπωσιακές ομοιοκαταληξίες είναι ποιητική γαρνιτούρα.

Το τραγούδι Έλα Να Ντυθούμε Μασκαράδες ξεκινάει με τα λόγια: «Βγάλε απ’ τη ντουλάπα σου τα ντόμινα / του Πιερότου και της Κολομπίνας / να μην πεις και φέτος «εξαπόμεινα / απ’ τα γλέντια της παλιάς Αθήνας». Να ‘τη πάλι η ομοιοκαταληξία ουσιαστικού-ρήματος: ‘ντόμινα-εξαπόμεινα’. Και όση διαφορά έχει το στατικό αντικείμενο από τη δράση (η τυπική σχέση ουσιαστικού-ρήματος), τόση είναι η διαφορά μεταξύ της γιορτής (που υποδηλώνουν τα ντόμινα) και της απόστασης από αυτή λόγω ηλικίας (εξαπόμεινα). Παράπονο, τυπικό της τρίτης ηλικίας το ότι μένει απ’ έξω. Παράπονο, που όμως ούτε κατά διάνοια δηλώνει παραίτηση: Το αντίθετο, στο ρεφρέν δηλώνεται μια ρητή απόφαση: «Έλα να ντυθούμε μασκαράδες / σαν εκείνους τους παλιούς καιρούς / ν’ ανακατευτούμε με καντάδες / και με νεαρές και νεαρούς».

Και η αυτονόητη ερώτηση, του τι θα γίνει αν οι άλλοι αντιληφθούν ότι δεν ταιριάζουν στην παρέα; «Κι αν τυχόν μας πάρουνε χαμπάρι / πως είμαστε ασπρόμαλλο ζευγάρι / μη σε νοιάζει αγάπη μου / σ’ όλους θα το πω / πως όσο γερνάς θα σ’ αγαπώ...» Ο έρωτας είναι το εισιτήριό τους στη δημόσια γιορτή (η ηδιωτική είναι δεδομένη). Η κατάσταση αντιστρέφεται κι αυτό που θα θεωρούνταν ντροπή (το γήρας), γίνεται θράσος των ερωτευμένων. Υπάρχει και μια συγκινητική εσωστρέφεια σ’ αυτούς τους στίχους, σαν κάστρο του έρωτα. Χωρίς να θέλουν να προκαλέσουν κανένα, δεν δέχονται μύγα στο σπαθί τους (μη σε νοιάζει αγάπη μου, σ' όλους θα το πω). Διεκδικούν τη συμμετοχή τους στο γλέντι, αλλά παραμένει προσωπική τους υπόθεση.

Μεγαλύτερο κι από τον τρελό έρωτα, δεν είναι αυτό το όνειρο κάθε γυναίκας να ακούσει από τον άντρα της και κάθε άντρα να πει στη γυναίκα του; Χρόνια μετά, και... Μη σε νοιάζει αγάπη μου, σ’ όλους θα το πω, πως όσο γερνάς θα σ’ αγαπώ...

Για να ξεγελάσουν τις νεανικές παρέες θα μείνουν μακριά από φώτα. Αλλά σκεφτείτε... τι ακριβώς θα τους πρόδιδε; «Πάμε σε δρομάκια μισοσκότεινα / η νυχτιά τις ζάρες ν’ απαλύνει»... Μέσα στο σκοτάδι ίσως ξεγελάσουν και τους εαυτούς τους, θα φανούν ο ένας στον άλλο νέοι. Και το τραγούδι συνεχίζει: «βάλ’ τα ντόμινά μας που σου πρότεινα / κι ας μυρίζουν λίγο ναφθαλίνη». Στο τετράστιχο αυτό η ‘εντυπωσιακή’ ομοιοκαταληξία φτάνει σε οργασμό: πρότεινα-ντόμινα, απαλύνει-ναφθαλίνη. Και η τελευταία ομοιοκαταληξία, πόσο τολμηρή! Παραπέμπει στο παλιό, στο στοιβαγμένο και στο παροπλισμένο (μιλάμε για ανθρώπους!), αλλά με κάτι τόσο καθημερινό και ‘αντιποιητικό’, όσο... η ναφθαλίνη.

Και... ας λένε Χατζιδάκις και Μπρασένς μαζί: «Φεγγάρι ναι, σελήνη αστροναυτών όχι. Δεν χωράνε στο τραγούδι αυτές οι λέξεις, όπως δεν χωράνε οι λέξεις αεροπλάνο, αυτοκίνητο, στιλό. Κι αν θέλω να μιλήσω για το φως, ποτέ μου δεν θα πω τη λέξη λάμπα. Θα πω κερί, φανάρι.»

Κι όμως, ναφθαλίνη, σε ένα άκρως ερωτικό τραγούδι! Το θράσος του ερωτευμένου, ακόμα και στην επιλογή των λέξεων.

Τι τους νοιάζει, αφού στο ρεφρέν που έρχεται ξαναλένε: Μη σε νοιάζει αγάπη μου, σ’ όλους θα το πω, πως όσο γερνάς θα σ’ αγαπώ!

Έχω την εντύπωση πως τέτοιοι στίχοι δεν γράφονται εάν ο στιχουργός δεν είναι χαλαρός. Εάν δεν σκέφτεται ότι γράφει κάτι τεράστιο, μεγαλύτερο από την ίδια τη ζωή. Λόγια όπως ‘βάλ’ τα ντόμινά μας που σου πρότεινα κι ας μυρίζουν λίγο ναφθαλίνη’ διαλαλούν πως ο στιχουργός ξέρει ότι γράφει ένα τραγουδάκι. Και μπορεί να κάνει τέτοια εύκολα άλματα. Κι από την άλλη... είναι αυτή η αμεσότητα, η χαλαρότητα, που δεν αφήνουν το στίχο να λάμψει όσο του πρέπει ποιητικά. («Φεγγάρι στο νερό φεγγάρι αλμυρό» αντίστοιχο παράδειγμα από τον Τέλο Άγρα).

Και ναι, δύσκολα θ’ ακούσω αυτό το τραγούδι χωρίς να δακρύσω.

Οι στίχοι ολοκληρωμένοι:

Βγάλε απ’ τη ντουλάπα σου τα ντόμινα
του Πιερότου και της Κολομπίνας
να μην πεις και φέτος «εξαπόμεινα
απ’ τα γλέντια της παλιάς Αθήνας»

Έλα να ντυθούμε μασκαράδες
σαν εκείνους τους παλιούς καιρούς
ν’ ανακατευτούμε με καντάδες
και με νεαρές και νεαρούς

Κι αν τυχόν μας πάρουνε χαμπάρι
Πως είμαστε ασπρόμαλλο ζευγάρι
Μη σε νοιάζει αγάπη μου
σ’ όλους θα το πω
πως όσο γερνάς θα σ’ αγαπώ

Μη σε νοιάζει αγάπη μου
σ’ όλους θα το πω
πως όσο γερνάς θα σ’ αγαπώ


Πάμε σε δρομάκια μισοσκότεινα
η νυχτιά τις ζάρες ν’ απαλύνει
βάλ’ τα ντόμινά μας που σου πρότεινα
κι ας μυρίζουν λίγο ναφθαλίνη

Έλα να ντυθούμε μασκαράδες
σαν εκείνους τους παλιούς καιρούς
ν’ ανακατευτούμε με καντάδες
και με νεαρές και νεαρούς

Κι αν τυχόν μας πάρουνε χαμπάρι
Πως είμαστε ασπρομάλλο ζευγάρι
Μη σε νοιάζει αγάπη μου
σ’ όλους θα το πω
πως όσο γερνάς θα σ’ αγαπώ

Μη σε νοιάζει αγάπη μου
σ’ όλους θα το πω
πως όσο γερνάς θα σ’ αγαπώ



____________________________
Και το τραγούδι...

Μπορείτε να το κατεβάσετε εδώ:

Ela_na_ntythoume_maskarades.mp3


Free file hosting from File Den


...ή απλώς να το ακούσετε: