Το Νέο Σύμπαν

Κάποτε, όταν ακόμα πίστευα ότι η γη είναι επίπεδη, σκεπτόμουν τι παράξενο πράγμα είναι το πλήρες ερμηνευτικό λεξικό (π.χ. το Webster’s). Σκεφτείτε: είναι ένα βιβλίο που περιέχει τον εαυτό του. Κάθε λέξη που βρίσκεται μέσα του και χρησιμοποιείται για να εξηγήσει άλλες λέξεις, υπάρχει και σαν λήμμα όπου εξηγείται η δική της σημασία – με τη χρήση άλλων λέξεων, που υπάρχουν επίσης σαν λήμματα, κοκ. Είναι η πεμπτουσία της αυτάρκειας, ένα κλειστό σύνολο πολιτισμού. Δεν χρειάζεται να διαβάσεις άλλο βιβλίο για να γνωρίσεις (σύντομα κι επιγραμματικά) τα πάντα. Για έναν ιστορικό του μέλλοντος που ήθελε να μάθει για τον πολιτισμό μας, θ' αποτελούσε το απόλυτο εύρημα.

Ένας κόσμος, ένα βιβλίο λοιπόν. Ιδίως ένα ερμηνευτικό λεξικό της αγγλικής, της πιο διεθνούς γλώσσας τους αιώνες που αναπτύχθηκε η γνώση, με τις περισσότερες προσμίξεις, δάνεια και επαφές με άλλους πολιτισμούς. Σχεδόν ο κόσμος ολόκληρος. Αλλά ...επίπεδος.

Ξεκίνησα με τη φράση «Κάποτε, σκεφτόμουν...» Γιατί σήμερα διάβαζα τη Wikipedia. Έβλεπα ένα άρθρο για τα χριστιανικά τελετουργικά αυτοτιμωρίας, πήγα στους Μυστικούς της θρησκείας και ξαφνικά βρέθηκα με ανοιγμένα τόσα παράθυρα που σίγουρα δεν θα προλάβω να διαβάσω: από μια ουσία που παίρνει κάποια σέκτα Μυστικών, μέχρι τον εθνικιστικό μυστικισμό και τη θρησκευτική έκσταση. Και πόσα παράθυρα θα ανοίξω από καθένα από αυτά τα θέματα;

Ένας κόσμος ένα βιβλίο το λεξικό; Με το ίντερνετ, όλος ο κόσμος έγινε πλέον ένα βιβλίο. (Όνειρο του Mallarmé που δεν το πρόλαβε). Και ανακαλύψαμε το νόμο της βαρύτητας, την κίνηση των πλανητών. Κάποιοι, πριν ελάχιστα χρόνια, έλεγαν σε περιοδικά και διαλέξεις: και όμως γυρίζει... Μερικοί χρειάζεται να το λένε και σήμερα σε πεισματάρικα, ανενημέρωτα ακροατήρια.

Επίσης, ένα λεξικό, καθώς πιάνει δεδομένο χώρο, τείνει να είναι κι εσωστρεφές. Περιέχει τον εαυτό του. Δεν θα μπορούσαμε να το πούμε αυτό για το ίντερνετ. Εξωστρεφές, αδηφάγο, είναι ένα σύμπαν που εξαπλώνεται συνεχώς. Τείνει να περιέχει τα πάντα – μια Μαύρη Τρύπα πληροφοριών, η εντροπία του κόσμου μας μέσα από ήχους, κείμενα κι εικόνες, απαλλαγμένα από τη Βαβέλ των αισθήσεων: όλα μεταφρασμένα σε 0 και 1. Η θαυμαστή λειτουργία του υπερκειμένου (hypertext): Δυνητικά, κάθε λέξη μπορεί να είναι link στην ερμηνεία της , στην ιστορία της, στο νόημά της, στις έννοιες που είναι δεμένη, στις θεωρίες, στις συγκρούσεις μελετητών που την αφορούν, σε ό,τι κουβαλά πάνω της. Και μιλάμε για ένα είδος site – σαν τη Wikipedia – που είναι σταγόνα στον ωκεανό του ίντερνετ. Κλάσμα σταγόνας. Οι πλοηγοί μας, το Google και το Yahoo! μας δείχνουν το χάρτη αλλά ποτέ δεν βλέπουμε τον ορίζοντα (βλέπετε 20 από 254.000 αποτελέσματα, χρόνος αναζήτησης 1,7 δευτερόλεπτα).

Κοιτάζω το κυβικό λεξικό και σκέφτομαι το δέος που μου γεννούσαν οι σκέψεις περί αυτάρκειας (ακόμα το νιώθω). Το ίντερνετ είναι τόσο μεγάλο, που δεν μπορώ ακόμα να το συνειδητοποιήσω. Σαν μια μεγάλη έκπληξη που μας αφήνει άφωνους, το αντιμετωπίζουμε παραζαλισμένα.

Αλλά δεν έχουμε και άδικο: είναι τόσο νέο κι αφηρημένο! Πού είναι αλήθεια ο κυβερνοχώρος; Τι ώρα είναι αυτή τη στιγμή στον κυβερνοχρόνο; Βλέπουμε το χάρτη σε δευτερόλεπτα με τις μηχανές αναζήτησης, αλλά ποτέ δεν βλέπουμε τον ορίζοντά του. Γι’ αυτό, κάποιοι τον φαντάστηκαν. Ζωγράφισαν έναν ψεύτικο ορίζοντα στον τοίχο, λες και το ίντερνετ είναι το γιγάντιο στούντιο του Τρούμαν Σόου. Κοιτάξτε εδώ, εδώ, εδώ, εδώ, εδώ ή εδώ.

Πρόκειται, βέβαια, για ζωγραφιές. Το ίντερνετ δεν είναι ένα γιγάντιο στούντιο, δεν είναι fake αλλά ένα Σύμπαν γνώσης και πληροφορίας που εξαπλώνεται συνεχώς. Ίσως, με κάποιο εξωγενή παράγοντα (τρίτο παγκόσμιο, μετεωρίτη) να αρχίσει να συρρικνώνεται. Μέχρι να γίνει πλέον μια κουκίδα, κάποια bytes σ’ έναν υπολογιστή σε μια σπηλιά - που πιθανόν να περιέχει το Webster’s.

Κι επειδή μ’ αρέσει η ιδέα των παράλληλων συμπάντων, υπάρχει και το www2, ενώ από εκείνα τα τελευταία bytes της σπηλιάς μπορεί να ξαναξεκινήσει όλο το νετ. Γιατί, υπάρχει καμιά βεβαιότητα ότι αυτό είναι το πρώτο ίντερνετ που δημιουργήθηκε, ή το πρώτο Σύμπαν που κατοικήθηκε; Στο Μεγάλο Χρόνο, εάν έχουν υπάρξει διαδοχικά Μπιγκ Μπανγκ και Μπιγκ Κρας, όλα είναι πιθανά.

Μου φαίνεται φυσικό που καταλήγω εδώ. Ρέπουμε στη μεταφυσική και στο παραμύθι, σαν μικρά παιδιά, όταν ασχολούμαστε με κάτι που μας ξεπερνάει.